Cây dược liệu, “kho báu” của người Dao tại Ba Vì

Nằm dưới chân núi Tản Viên, Ba Vì là xã duy nhất ở Hà Nội có người Dao sinh sống. Những năm gần đây, cây dược liệu được chính quyền địa phương đưa vào quy hoạch phát triển và mở rộng diện tích trồng. Hướng đi đúng đắn này đang mở ra cơ hội xóa đói giảm nghèo bền vững cho người dân địa phương.

Con đường xuyên qua những tán rừng tự nhiên xanh mướt đưa chúng tôi đến thôn Yên Sơn của đồng bào dân tộc Dao, “cái nôi” của nghề thuốc nam. Sau gần 15 năm sát nhập với thủ đô, hạ tầng giao thông của Ba Vì ngày càng được nâng cấp đồng bộ, giúp việc đi lại của người dân nơi đây trở nên dễ dàng hơn.

Trong căn nhà rộng rãi, tiện nghi, chị Dương Thị Hiến, người dân tộc Dao, thoăn thoắt chuẩn bị những bài thuốc gia truyền phục vụ khách hàng thủ đô. Vừa bốc thuốc, chị vừa vui vẻ trò chuyện với chúng tôi. Chị kể, hàng ngày, chồng và hai con của chị vào rừng hái thuốc. Chị ở nhà chế biến, bốc thuốc cho khách thập phương. Vừa làm, vừa học, vừa rút kinh nghiệm, gia đình chị đã xây được căn nhà mới khang trang này.

Không chỉ chị Hiên, rất nhiều người Dao sống dưới chân núi Tản Viên đã có cuộc sống tốt đẹp hơn nhờ nghề bốc thuốc nam truyền thống được lưu giữ hàng trăm năm nay.

Hướng đi mới

Anh Lý Văn Phú, người có uy tín ở Yên Sơn cho biết, do trong thôn ít đất canh tác nên hầu hết thu nhập của người Dao phụ thuộc vào cây dược liệu và bán thuốc Nam. Tại xã Ba Vì, ngoài Yên Sơn, nghề này còn phát triển ở các thôn Hợp Sơn và Hợp Nhất. 

Theo thống kê, khu vực núi Ba Vì có hơn 500 loài dược liệu quý và đặc hữu. Với khát vọng nâng tầm dược liệu Việt, Hợp tác xã Nam dược Tản Viên Sơn đã đầu tư khoa học kỹ thuật, chuẩn hóa quy trình sản xuất để sản phẩm ngày càng phát huy giá trị. 

Quá trình chuyển đổi từ phương thức truyền thống sang dây chuyền sản xuất khép kín hiện đại là bước chuyển dài trong nghề thuốc của người Dao. Vẫn là các dược liệu truyền thống, thay vì đun thuốc trên bếp củi, với nhà máy GMP, thuốc cao của Hợp tác xã Nam dược Tản Viên Sơn được cô đặc bằng nồi nấu chân không kết hợp với pha chế trong các bồn hút chân không…, tạo ra các sản phẩm bảo đảm an toàn. Hợp tác xã cũng xây dựng các phòng nghiên cứu vi sinh, hóa lý và tuyển lao động tốt nghiệp đại học chuyên ngành dược để có kiến thức chuyên môn bảo đảm các mẫu sản phẩm đạt tiêu chuẩn theo quy định của ngành Y tế.

“Cây dược liệu đã mang lại thu nhập đáng kể cho người dân địa phương, giúp nhiều gia đình thoát nghèo”, ông Lăng Văn Hà, Chủ tịch UBND xã Ba Vì chia sẻ. Đến đầu năm 2022, toàn xã chỉ còn 11 hộ nghèo, chiếm 1,8% tổng số hộ. Từ năm 2019, xã không còn thuộc danh sách địa phương đặc biệt khó khăn của cả nước.

Hiệu quả từ chính sách hỗ trợ

Theo anh Dương Trung Tuấn, Bí thư Đảng ủy xã Ba Vì, làng nghề thuốc Nam của dân tộc Dao ở thôn Yên Sơn được Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội công nhận là làng nghề truyền thống vào tháng 12 năm 2013. Thực hiện chủ trương chuyển đổi cơ cấu cây trồng trên cơ sở khai thác hiệu quả tiềm năng, lợi thế địa phương, những năm gần đây, xã Ba Vì đã mở rộng diện tích trồng cây dược liệu.

Dù còn nhiều khó khăn, thách thức trong bảo tồn và phát triển, xã xác định nghề thuốc Nam vẫn sẽ là lĩnh vực kinh tế quan trọng nhằm thực hiện có hiệu quả hơn chương trình xóa đói giảm nghèo, góp phần ổn định an ninh chính trị, trật tự xã hội tại địa phương. Thời gian tới, Ba Vì sẽ tiếp tục phối hợp với các sở, ngành hỗ trợ những tổ chức, cá nhân mở rộng vùng nguyên liệu; đẩy mạnh hoạt động sơ chế, chế biến cây thuốc Nam nhằm tạo ra những sản phẩm tiện lợi, phù hợp thị hiếu tiêu dùng và đòi hỏi của thị trường. Từ đó góp phần cải thiện thu nhập, nâng cao đời sống cho đồng bào dân tộc Dao.

Trưởng ban Dân tộc Hà Nội Nguyễn Tất Vinh cho biết, khoảng 1.500 tỷ đồng sẽ được thành phố Hà Nội bố trí để đầu tư cơ sở hạ tầng thiết yếu phục vụ đời sống, sản xuất cho đồng bào các dân tộc, trong đó có cộng đồng người Dao dưới chân núi Tản Viên. Đây sẽ là trợ lực cần thiết để bảo tồn và phát huy giá trị bền vững cho nghề thuốc Nam của người Dao.

Tuấn Anh, Hoàng Giang, Bích Hạnh